صنایع Haytek(های تکنولوژی) را بهتر بشناسیم
اگر بخواهیم بدون موشکافی تخصصی و با زبانی ساده، صنایع پیشرفته را تعریف کنیم، می‌توانیم از آن به عنوان صنعتی یاد کنیم که نقش «علم» از «تجربه» بیشتر است و البته سرعت تحول بالایی دارد؛ عمر یک تکنولوژی پیشرفته ممکن است تنها یک سال باشد در صورتی که در تکنولوژی‌های سنتی، متوسط عمر، بیش از ۱۰ سال است. ضمن اینکه نیروی انسانی که شاید بتوان گفت در صنایع سنتی تا حدودی مورد غفلت بود، ارزشمند شده و تاثیر بالایی در ایجاد ارزش افزوده محصول نهایی دارد.
عامل دیگری که در صنایع پیشرفته اهمیت پیدا می‌کند، نقش تکنولوژی در تولید محصول نهایی است؛ یعنی ارزش افزوده تکنولوژی در محصول نهایی نسبت به عوامل دیگر تولید(همچون مواد اولیه) بسیار بالا است.
اگر محصول یک کارخانه فولاد را بازیافت کنیم، مواد بازیافت شده، ارزشی تقریبا معادل محصول نهایی دارد. یعنی آنچه مواد اولیه در ارزش نهایی محصول سهم بالایی دارد. حال اگر یک محصول های‌تک مانند یک آی‌سی را بازیافت کنیم، آنچه می‌ماند فاقد ارزش قابل توجهی است. این نشان می‌دهد که تکنولوژی به کار رفته برای تولید این قطعه در تعیین ارزش نهایی محصول نقش بسیاری دارد.
تکنولوژی پیشرفته در سطح وسیعی به کار گرفته می‌شود. تکنولوژی بالا به صنایع کارخانه‌ای، الکترونیک و کامپیوتر محدود نیست، بلکه به صنایع داروسازی، غذایی، کشاورزی و… نیز گسترده می‌شود.
این تکنولوژی‌ها بر خلاف آنچه که اذهان عمومی تصور می‌کند، با زندگی روزمره مردم ارتباط نزدیکی دارد چرا که محدود به صنایع خاصی نیست و حوزه‌های وسیعی را پوشش می‌دهد؛ در تولید داروهای آنتی‌بیوتیک، ضدویروس و ضد سرطان استفاده می‌شود؛ در صنایع کشاورزی نیز برای تولید کودهای بیولوژیکی و حشره‌کش‌ها نیز از میکروارگانیسم‌ها استفاده می‌شود. میکروارگانیسم‌ها در پاکسازی آلودگی‌های نفتی نقش دارند زیرا از طریق قارچ‌هایی می‌توانند نفت را تجزیه کنند.
انواع صنایع پیشرفته
صنایع پیشرفته در چند دسته طبقه‌بندی می‌شود:
- صنایع الکترونیک یا صنایع طراحی و ساخت که شامل کامپیوتر و ملحقات آن، مدارهای مجتمع، تولید تجهیزات الکترونیکی و ارتباطی پیشرفته می‌شود البته به جز فرآیندهای مونتاژ (S.K.D)
- صنایع تولید مواد نو که تولید سرامیک‌های پیشرفته، کامپوزیت‌ها، پلیمرهای پیشرفته و مواد ابر رسانا است.
- صنایع بیوفناوری که شامل انواع محصولات دارویی پیشرفته و کیت‌های تشخیص، مکمل‌های غذایی، بیوپلیمرها، رآکتورهای زیستی، تراشه‌های بیو فناوری، تولید انواع کودهای بیولوژیک و آنزیم‌ها است.
- صنایع اپتیک و لیزر که شامل انواع لنز، تجهیزات کاربرد لیزر، فیبر نوری، کریستال‌ها و لایه‌های نازک اپتیکی و ایتومکانیک است.
- اتوماسیون صنعتی و سیستم‌های هوشمند که شامل سیستم‌ها و تجهیزات کنترل فرایند، ابزار دقیق، کنترل گرما، سنسورها و روبات‌هاست.
- نانو فناوری: کاربرد این صنعت در زمینه‌های مختلف از قبیل برق و رایانه، پزشکی، محیط زیست، انرژی و نظایر آن است.
- صنایع مرتبط با فناوری اطلاعات (IT) که شامل طراحی و تولید بسته‌های نرم‌افزاری انتقال اطلاعات و خدمات شبکه‌های اطلاع‌رسانی، سامانه‌های اطلاعاتی و اطلاع‌رسانی می‌شود.
- صنایع هوا و فضا که مربوط به تجهیزات ناوبری هوایی، سیستم‌های آیرودینامیک و مکانیک پروازی ساخت هواپیماهای غیر‌نظامی و فناوری‌های ماهواره‌ای است.
- انرژی‌های نو مانند پیل سوختی و مبدل‌های خورشیدی .
چه صنایع یا بنگاه‌های اقتصادی جزو بنگاه‌هایی با تکنولوژی پیشرفته محسوب می‌شوند؟
یک بنگاه اقتصادی باید حداقل چهار ویژگی داشته باشد تا جزو صنایع پیشرفته محسوب شود:
- تکنولوژی‌های محوری آن، یعنی تکنولوژی‌هایی که فعالیت تجاری بنگاه، بر محور آن تکنولوژی‌ها استوار است از نوع پیشرفته باشد.
- بخش عمده‌ای از نیروی انسانی فعال در این بنگاه را نیروهای علمی مانند پژوهشگرها و مهندس‌ها تشکیل دهند.
- این بنگاه‌ها عمدتا در بازارهایی حضور دارند که بر مبنای نوآوری فعالیت می‌کنند. در واقع نوآوری موتور محرک صنایع های‌تک است.
بیوایمپلنتها
اخیرا نیز ایدرو طرح جدیدی را برای حمایت از تولید بیوایمپلنتهای جدید از جمله قلب و کبد در دستور کار قرار داده است.
بر همین اساس قرار است در یکی از شهرک‌‌های تحقیقاتی، مرکزی برای پژوهش در این زمینه ایجاد شود. به علاوه اینکه راه‌اندازی مراکز هفت‌گانه تحقیق و تولید بیوایمپلنتها در شهرهای شیراز، کرج، کرمانشاه و برخی دیگر از شهرهای بزرگ کشور در دستور کار ایدرو قرار گرفته است.
پیش از تولید بیوایمپلنتها در ایران، سالانه میلیون‌ها دلار برای درمان بیماران نیازمند به این محصولات از کشور خارج می‌شد که با سرمایه‌گذاری در این زمینه به عنوان یکی از استراتژیک‌ترین محصولات غیر نفتی، بستر مناسبی برای عرضه محصولات با ارزش افزوده بالا فراهم شده است.
بیوایمپلنتهای ایرانی در حال حاضر به ۴۰ کشور صادر می‌شود. این امر نشان‌دهنده توان ارزآوری صنایع های‌تک برای کشور دارد.
جایگاه اقتصادی صنایع های‌تک
یکی از مهمترین ویژگی‌های اقتصادی صنایع پیشرفته در این است که این صنایع بدون تعامل با تجارت جهانی امکان چندانی برای توسعه بازار ندارند. به این معنی که بازار داخلی برای محصولاتی که با فناوری‌های پیشرفته تولید شده‌اند آنقدر وسیع نیست که بتواند در افزایش عرضه موثر باشد. بنابراین صنایع فعال در این زمینه برای توسعه بازار خود نیازمند ارتباط با بازارهای جهانی هستند همین امر تاثیر بسیار در افزایش کیفیت محصولات و در نتیجه بالا رفتن توان تولید می‌شود.
مزیت دیگر صنایع با فناوری پیشرفته این است که تحولات فناوری‌های روز دنیا بسیار سریع اتفاق می‌افتد و صنایع کشور ما نیز برای افزایش سطح تکنولوژی‌های خود و به روز ماندن ناگزیر از برقراری ارتباط با فناوری‌های روز دنیا هستند. این امر البته در تولید بومی علم نیز بی‌تاثیر نخواهد بود.
طبق اعلام سازمان توسعه تجارت، کشور در سال ۹۱ به صادرات یک میلیارد دلاری محصولات با فناوری بالا دست خواهد یافت. این رقم نشان‌دهنده ظرفیت بالای صنایع های‌تک در ارزآوری است.
آمارها از رشد ۲۲ درصدی این کالاها و خدمات از سال ۸۴ تا ۸۹ و رشد ۲۶۵ درصدی آنها در سال ۹۰ خبر می‌دهند. پیش‌بینی می‌شود سهم ایران در جهان از صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان به رقم مطلوبی تا پایان برنامه پنجم برسد.
فناوری‌های پیشرفته در قانون
طبق ماده ۱۶ برنامه پنجم توسعه دولت مکلف است برای دستیابی به جایگاه دوم علمی و فناوری در منطقه و تثبیت آن تا پایان برنامه پنجم توسعه اقدام‌هایی را انجام دهد. این اقدام‌ها از بازنگری در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیأت علمی را شامل می‌شود تا افزایش سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی و گسترش ارتباطات علمی با مراکز و نهادهای آموزشی و تحقیقاتی معتبر بین‌المللی.
طبق ماده ۱۷ نیز دولت مجاز شده به منظور توسعه و انتشار فناوری و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان اقدام‌های لازم را انجام دهد. از این جمله اقدام‌ها می‌توان به حمایت مالی از پژوهش‌ها، توسعه شرکت‌های کوچک و متوسط، حمایت از ایده‌ها و تامین هزینه‌های ثبت اختراعات است.
صادرات های‌تک
طبق اعلام رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران از مهمترین سیاست‌ها و راهبردهای این سازمان توجه ویژه به صادرات در بخش محصولات های‌تک است.
به اعتقاد حمید صافدل، معاون وزیر صنعت معدن و تجارت رشد تولید محصولات دانش بنیان در کشور مستلزم توجه ویژه به هدفمندی در تخصیص منابع و اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه و همچنین استفاده از ظرفیت‌های مراکز مرتبط با این حوزه مثل پارک‌های علمی و فناوری با هدف توسعه صادرات محصولات «های تک» و با ارزش افزوده بالاست.
به گفته وی ارزش افزوده بسیار بالا، رقابت شدید کشورهای پیشرفته واجد این فناوری‌ها، کیفیت بالا در محصولات و خدمات در ابعاد مختلف نیاز به مهارت و ابزار دقیق و دانش فنی پیچیده و نرخ بالای تغییرات فن‌آوری، از جمله مواردی است که تجارت آن را در دنیا مورد توجه قرار داده و رقابت آن را بسیار حساس کرده است.
صافدل همچنین اعلام کرده انعقاد تفاهم‌نامه، تهیه پیش‌نویس بسته سیاستی، حمایتی، انتخاب صادرکنندگان نمونه در زمینه «های‌تک» و تهیه و ابلاغ آیین نامه اجرایی برای استانها، به عنوان بخشی از اقدامات سازمان توسعه تجارت ایران در دستور کار قرار گرفته است. برنامه‌ریزی برای برگزاری میزهای استانی، اعزام هیات‌های تجاری و برنامه‌ریزی به منظور حمایت از برندسازی در این حوزه از سایر اقدامات سازمان است.
مطالب مرتبط
